W pracy z dzieckiem nieśmiałym nauczyciel musi spowodować, by uczeń uwierzył, że przełamanie wewnętrznych oporów i zmiana jego sytuacji w szkole jest możliwa. Trzeba doceniać nawet niewielkie osiągnięcia, aby dziecko miało powód do dumy i mogło poprawić swoją samoocenę. Zauważanie osiągnięć oraz pochwała z pewnością pozytywnie zdopingują ucznia oraz pomogą w prawidłowym rozwijaniu poczucia jego wartości i atrakcyjności.
Ogólne zasady postępowania z dzieckiem nieśmiałym w szkole:
- Tworzenie klimatu zaufania i poczucia bezpieczeństwa, obniżających poziom lęku i niepokoju.
- Częste stosowanie zachęty i pochwał (nawet za drobne osiągnięcia) skłaniających do aktywności i korzystnie wpływających na samoocenę ucznia.
- Aranżowanie sytuacji społecznych pozwalających dziecku na gromadzenie dobrych doświadczeń i realne przeżycie sukcesu, co pomoże to w wypieraniu poczucia małej wartości i niemożności sprostania wymaganiom.
- Stwarzanie dziecku okazji do częstego występowania wobec innych ludzi pozwala na stopniowe przyzwyczajanie ich do takich sytuacji.
- Poprzez indywidualne rozmowy z uczniem nieśmiałym korygowanie myśli samokrytycznych i samokarzących.
- Wyjaśnianie, że wchodzenie w kontakty z innymi ludźmi, w sposób naturalny, niesie za sobą ryzyko odrzucenia. Takie sytuacje zdarzają się wszystkim.
- Uczenie dawania i przyjmowania komplementów.
- Zachęcanie dziecka (a nawet ćwiczenie z nim) do podejmowania dialogu i kontaktów twarzą w twarz.
- Pomaganie w przezwyciężaniu objawów niepokoju, poprzez proste ćwiczenia oddechowe i rozluźniające.
Jak pomóc uczniowi odkryć jego mocne strony?
Aby uczeń mógł odkryć w sobie mocne strony warto:
- proponować dziecku zadania możliwe przez niego do wykonania, zaczynając od łatwych i stopniowo przechodząc do trudniejszych;
- stwarzać uczniowi szansę na przeżycie realnych sukcesów (prezentacja zainteresowań nieśmiałego ucznia np. ciekawych kolekcji na forum klasy lub nawet szkoły, ogłaszanie sukcesów np. sportowych, prezentowanie ciekawych prac plastycznych na wystawach itd.);
- zauważać każde, nawet drobne próby podejmowanej aktywności oraz wzmacniać konstruktywne mechanizmy samodzielnego radzenia sobie;
- odważnie udzielać dziecku publicznie pochwał, podkreślając jego zasługi, sukcesy i osiągnięcia;
- stosować jasne i czytelne komunikaty, kierowane bezpośrednio do ucznia: brawo, wspaniale, udało ci się, zobacz – napracowałeś się i są efekty, widzę tu duże twoje zaangażowanie i spory wkład pracy, wynik jest zadowalający itd.
Jak mobilizować nieśmiałych uczniów do aktywności?
Bardzo korzystne jest, gdy podejmowane przez szkołę działania odnoszą się do wielu płaszczyzn funkcjonowania dziecka, a nauczyciele pełnią rolę wspierającą i mobilizującą ucznia do aktywności m.in. poprzez:
- pomoc w przełamywaniu barier, tworzących się pod wpływem nieśmiałości;
- dawanie dziecku, jeśli tego potrzebuje, większej ilości czasu na oswojenie się z nową sytuacją, czy zadaniem;
- stwarzanie okoliczności umożliwiających uczniowi opanowywanie swojej nieśmiałości oraz otwarcie na siebie i innych ludzi (można proponować na początku choćby wykonanie dekoracji, gazetek okolicznościowych, a potem zachęcać do udziału w bardziej skomplikowanych przedsięwzięciach np. w inscenizacjach klasowych);
- eliminowanie – w miarę możliwości – okoliczności, w których dziecko miałoby okazję do wycofywania i izolacji, natomiast aranżowanie takich sytuacji, by uczeń mógł poczuć się w szkole pewniej i bezpieczniej;
- podsuwanie różnych propozycji udziału w zajęciach i przedsięwzięciach, zachęcanie ucznia do nich, jednak nie w sposób natarczywy i pomimo wszystko;
- rozwijanie umiejętności komunikowania się oraz działań asertywnych;
- uczenie dzielenia się z innymi swoimi wartościami, celami, oczekiwaniami;
- zmniejszanie napięcia i niepokojów związanych z kształtowaniem się obrazu własnej osoby, podnoszenie poczucia własnej wartości, a w razie takiej konieczności wdrażanie działań socjoterapeutycznych i innych opiekuńczo – wychowawczych, by stworzyć dziecku możliwość poznania swoich mocnych stron (warsztaty, treningi interpersonalne, ćwiczenia socjotechniczne itd.);
- zorganizowanie pomocy w relacjach z rówieśnikami (np. posadzenie w ławce z odpowiednią osobą, wyznaczanie wspólnych z innymi zadań do wykonania, przydzielanie funkcji, powierzanie znaczących ról);
- dbanie o to, by ewentualne niepowodzenia nie umacniały niepożądanych cech oraz nie pogłębiały problemu ucznia;
- uczenie technik radzenia sobie ze stresem i porażkami, przy niepowodzeniach tłumaczenie, że nie samo dziecko jest winne, tylko cel mógł być źle dobrany do możliwości lub też środki do osiągnięcia celu były niewłaściwe;
- kierowanie – w razie takiej konieczności – do specjalistycznych form wsparcia, na przykład do poradni psychologiczno – pedagogicznej w celu wyznaczenia adekwatnych kierunków pomocy dziecku lub ewentualnego dodatkowego wsparcia poprzez terapię.
W pracy z uczniem nieśmiałym konieczne jest angażowanie całej klasy oraz niezbędna jest ścisła współpraca z domem rodzinnym dziecka.