Sposoby zapobiegania i przezwyciężania wypaleniu zawodowemu.
Wskazówki dla nauczycieli
Nauczyciel, jak każda osoba pracująca w kontakcie z drugim człowiekiem jest narażony na wypalenie zawodowe. Może jednak wpływać na przebieg stresu zawodowego i zapobiegać jego odległym skutkom. Przy kontrolowaniu poziomu stresu zawodowego, radzeniu sobie z nim i zarazem przeciwdziałaniu wypaleniu zawodowemu użyteczne są konkretne działania nauczyciela.
Wymienia się następujące zachowania służące nauczycielom:
- Wiedza o zjawiskach towarzyszących pomaganiu innym; w przypadku nauczyciela wiedza o pracy w kontakcie z drugim człowiekiem, głównie z uczniem.
- Umiejętność samoobserwacji i analizy własnych przeżyć, a także wgląd w możliwe zależności między własnymi doświadczeniami życiowymi a sposobem pracy z uczniem.
- Umiejętność wyrażania i dzielenia się swoimi obciążającymi przeżyciami z innymi współpracownikami, np. z innymi nauczycielami, przełożonymi w szkole lub bliskimi.
- Posiadanie grupy odniesienia, którą stanowią koledzy z pracy – nauczyciele, pedagodzy, wychowawcy, dyrekcja lub inni, którzy stykają się z podobnymi problemami.
- Nawyk regularnego, częstego omawiania pracy ze szczególnie trudnym uczniem, czy problemową klasą w czasie spotkań rady pedagogicznej, zespołu wychowawczego (superwizja, konsultacja).
- Zachowanie równowagi między życiem osobistym a zawodowym.
- Równoważenie obciążenia bezpośrednimi kontaktami z uczniami i ich rodzicami innymi zajęciami zawodowymi, na przykład pracą dydaktyczną lub badawczą, szczególnie taką, która pozwala na konceptualizację problemów wynikłych z pracy w szkole.
- Możliwość zachowania ilościowej równowagi pomiędzy „trudnymi” a „lżejszymi” uczniami i ich sprawami z różną problematyką.
- Znajomość własnej wydolności psychofizycznej i dostosowanie do niej rytmu pracy.
- Umiejętność wyznaczania realistycznych celów pracy oraz granic własnej odpowiedzialności za ucznia i sprawy szkolne.
- Stałe poszukiwanie wiedzy profesjonalnej i możliwości rozwoju zawodowego.
- Poszukiwanie innych, wspomagających pomoc psychologiczną, możliwości rozwiązywania problemów ucznia.
- Posiadanie zainteresowań i aktywności pozwalających utrzymać i wzmacniać optymizm.
- Umiejętność dostrzegania pozytywnych wartości własnej pracy.
W literaturze fachowej często przedstawiane są konkretne zalecenia dla nauczycieli zagrożonych wypaleniem zawodowym, które zmodyfikowane do potrzeb indywidualnych nauczyciela i zastosowane nawet w skromnym wymiarze mogą znacząco zmienić codzienność każdego przeciążonego pedagoga.
Wśród nich zwraca się uwagę na:
- podjęcie przynajmniej jednego zajęcia w czasie wolnym, które nie wiąże się z zawodem nauczyciela;
- zrezygnowanie ze starych materiałów nauczania i zastąpienie ich nowymi;
- porzucenie dotychczasowych przyzwyczajeń w pracy;
- znalezienie możliwości koleżeńskiej współpracy w nauczaniu;
- zainwestowanie energii w tematykę zajęć, które szczególnie interesuje nauczyciela;
- przyłączenie się do grupy nauczycieli rozwiązującej wspólny problem uczniów;
- pozostawienie spraw szkolnych w szkole i nieprzenoszenie problemów zawodowych na teren domu;
- stworzenie domu jako sfery wypoczynku od szkoły;
- zastanowienie się nad podwodami, dla których osoba została nauczycielem i sprawdzenie na ile te powody są nadal aktualne.
Inne konkretne wskazówki, jak poradzić sobie ze stresem w pracy, aby nie doszło do rozwoju zespołu wypalenia zawodowego podają nauczyciele-praktycy dla przemęczonych pracą w szkole kolegów:
- Planuj swoje działania- równomiernie rozkładaj siły w ciągu dnia.
- Dbaj o rytm i regularność codziennych działaniach. Wypoczywaj.
- Dziel się pracą z innymi.
- Wyrażaj uczucia. Dostarczaj sobie przyjemności.
- Unikaj rozmów na temat pracy w szkole podczas spotkań z przyjaciółmi.
- Rozwijaj swoje zainteresowania, pasje, pielęgnuj czas dla siebie.
- Dostrzegaj pozytywy w otoczeniu. Bądź dla siebie wyrozumiały. Doceniaj siebie.
Praca w kontakcie z drugim człowiekiem – nauczanie, wychowanie – zwiększa zdolność do empatii i wrażliwość na otoczenie. Zmusza też do stałej refleksji. Daje satysfakcję ze wspomagania pozytywnych zmian w innych, w tym w uczniach. Wzmacnia wiarę w ludzką zdolność znoszenia i przezwyciężania trudności. Uczy wreszcie pokory i ciągłego wzbudzania nadziei na możliwość rozwoju jednostki. Zespół wypalenia zawodowego i stres związany z wykonywaniem pracy można przezwyciężyć.
Polecana literatura:
- Kordziński, Przeciwdziałanie wypaleniu zawodowemu nauczycieli
- Lisowska, Kondycja zawodowa nauczycieli
- Badura-Madej, J. Piątek, Stres związany z pomaganiem ludziom w kryzysach, w: W. Badura-Madej (red.), Wybrane zagadnienia interwencji kryzysowej
- Fengler, Pomaganie męczy
- Sofulak, I. Pohorecka, Stres pod kontrolą, Psychologia w szkole, 2007, nr 2