Źródło: M. Bogdanowicz, I. Skop
(opracowanie E. Wilewska)

Ryzyko dysleksji

Dysleksja zazwyczaj jest rozpoznawana dopiero wtedy, gdy u dziecka zdolnego, inteligentnego pojawiają się niepowodzenia szkolne. Dzieci nie mające wady wzroku, ani słuchu popełniają błędy podczas przepisywania wyrazów, tekstu, mylą głoski, nie potrafią nauczyć sie czytać, pisać poprawnie. Powodem tych kłopotów może być dysleksja rozwojowa- która określa się specyficzne trudności w czytaniu i pisaniu u dzieci o prawidłowym rozwoju umysłowym. Dzieje się tak w przypadku nieharmonijnego rozwoju psychoruchowego dzieci, którego przyczyna sa parcjalne opóźnienia w rozwoju funkcji percepcyjno-motorycznych, uczestniczących w nabywaniu umiejętności czytania i pisania. Chodzi tu o zaburzenia funkcji: językowych, spostrzegania ( wzrokowego, słuchowego), a także motoryki, uwagi, pamięci (wzrokowej, słuchowej, ruchowej), lateralizacji (stronności ciała), orientacji w przestrzeni. Wobec dzieci młodszych- w wieku przedszkolnym, u których dostrzeżemy symptomy dysharmonijnego rozwoju psychoruchowego, mówimy o "ryzyku dysleksji". Współwystępowanie wielu objawów pozwala przypuszczać, że mamy do czynienia z "dzieckiem ryzyka dysleksji". Terminy "ryzyko dysleksji" czy "dzieci ryzyka dysleksji" zostały po raz pierwszy zaprezentowane przez prof. Martę Bogdanowicz w 1993 roku na Ogólnopolskiej Konferencji Polskiego Towarzystwa Dysleksji w Gdańsku i szybko się rozpowszechniły, w stosunku do dzieci w przedziale wiekowym od okresu poniemowlęcego do około 8 roku życia dziecka.

Ryzyko dysleksji jest najbardziej prawdopodobne u dzieci:
1. Pochodzących z nieprawidłowo przebiegającej ciąży i skomplikowanego porodu - sa to dzieci urodzone przedwcześnie, w zamartwicy, z niska waga urodzeniowa, w złym stanie fizycznym.
2. Wskutek uwarunkowań genetycznych - w rodzinie występuje dysleksja.
3. U których można zaobserwować dysharmonie w rozwoju psychomotorycznym.

Symptomy ryzyka dysleksji:
Wiek niemowlęcy ( 0-pierwszy rok _życia)
* motoryka duża - opóźniony lub nietypowy rozwój ruchowy.
Dzieci nie raczkują lub mało raczkują, gorzej utrzymują równowagę w postawie siedzącej i stojącej; Przejawiają minimalne dysfunkcje neurologiczne, jak np. obniżone napięcie mięśniowe, utrzymujące się pierwotne odruchy wrodzone, które powinny zaniknąć do końca pierwszego roku życia.
Wiek poniemowlęcy (2-3 lata)
* motoryka duża - opóźniony rozwój ruchowy
Dzieci mają trudności z utrzymaniem równowagi, automatyzacja chodu. Później zaczynają chodzić, biegać;
* motoryka mała - opóźniony rozwój motoryki rak
Dzieci sa mało zręczne manualnie, nieporadne w samoobsłudze (np. myjąc ręce, ubierając się, jedząc łyżką, zapinając duże guziki), a także mało sprawne w zabawach manipulacyjnych (np. polegających na budowaniu z klocków);
* funkcje wzrokowe, koordynacja wzrokowo-ruchowa - opóźnienie rozwoju grafomotorycznego
Dzieci nie próbują same rysować, w wieku 2 lat nie naśladują rysowania linii, w wieku 2 lat 6 miesięcy nie potrafią naśladować kierunku poziomego i pionowego linii, w wieku 3 lat nie umieją narysować koła; * funkcje językowe - opóźnienie rozwoju mowy
Dzieci później wypowiadają pierwsze słowa (po pierwszym roku życia), w wieku 2 lat - zdania proste i w wieku 3 lat - zdania złożone.
Wiek przedszkolny (3-5 lat)
* motoryka duża - niska sprawność ruchowa w zakresie ruchów całego ciała, która objawia sie tym, że dziecko:
- słabo biega,
- ma kłopoty z utrzymaniem równowagi, np. podczas chodzenia po linii krawężnika,
- z trudem uczy sie jeździć na rowerku trzykołowym, hulajnodze,
- jest niezdarne w ruchach, źle funkcjonuje w zabawach ruchowych;
* motoryka mała - słaba sprawność ruchowa rak, której symptomami sa:
- trudności i niechęć do wykonywania czynności samoobsługowych, np. zapinania małych guzików, sznurowania butów, zabaw manipulacyjnych, takich jak nawlekanie korali.
* koordynacja wzrokowo-ruchowa, w zakresie której zaburzenia objawiają sie:
- trudnościami w budowaniu z klocków,
- niechęcią dziecka do rysowania, wykonywaniem bardzo uproszczonych rysunków,
- poprzez sposób trzymania ołówka w palcach (nieprawidłowy chwyt) - dziecko rysując za mocno lub za słabo go przyciska,
- brakiem umiejętności rysowania koła - w wieku 3 lat, kwadratu i krzyża -w wieku 4 lat, trójkąta i kwadratu opartego na kącie - w wieku 5 lat;
* funkcje wzrokowe - zaburzenia w rozwoju objawiają sie:
- nieporadnością w rysowaniu (rysunki bogate treściowo, lecz prymitywne w formie),
- trudnościami w składaniu według wzoru obrazków pociętych na części, puzzli, wykonywaniu układanek, mozaiki;
* funkcje językowe - zaburzenia w rozwoju staja sie widoczne poprzez:
- opóźniony rozwój mowy,
- nieprawidłowa artykulacje wielu głosek,
- jako trudności z wypowiadaniem nawet niezbyt złożonych wyrazów (częste przekręcanie wyrazów), wydłużony okres posługiwania się neologizmami,
- trudności z rozpoznawaniem i tworzeniem rymów,
- trudności z zapamiętaniem i przypominaniem nazw (szczególnie sekwencji nazw, takich jak pory dnia, nazwy posiłków),
- trudności z zapamiętaniem krótkich wierszyków i piosenek,
- trudności z budowaniem wypowiedzi, używanie głównie równoważników zdań i zdań prostych, mały zasób słownictwa;
* lateralizacja - opóźniony rozwój sprawności graficznych lub brak przejawów preferencji jednej reki,
* orientacja w schemacie ciała i przestrzeni, czyli opóźnienie orientacji - z końcem wieku przedszkolnego dziecko nie umie wskazać prawej reki (myli sie).

Klasa I (6-7 lat)
Objawy jak wyżej oraz:
* motoryka duża - obniżona sprawność ruchowa, która objawia sie tym, że dziecko: - słabo biega, skacze,
- ma trudności z wykonywaniem ćwiczeń równoważnych, takich jak chodzenie po linii, stanie na jednej nodze,
- ma trudności z uczeniem sie jazdy na nartach, łyżwach, rowerze, hulajnodze;
* motoryka mała - mała sprawność manualna, dla której charakterystyczne są:
- trudności z wykonywaniem precyzyjnych ruchów w zakresie samoobsługi, np. z zawiązywaniem sznurowadeł na kokardkę, używaniem widelca, nożyczek, - trudności z opanowaniem prawidłowych nawyków ruchowych podczas rysowania i pisania, np. dziecko pomimo wielu ćwiczeń niewłaściwie trzyma ołówek w palcach, w niewłaściwym kierunku kreśli linie pionowe (od dołu do góry) i poziome (od prawej do lewej);
* koordynacja wzrokowo-ruchowa - zaburzenia objawiają sie:
- trudnościami z rzucaniem i chwytaniem piłki,
- tym, że dziecko źle trzyma ołówek w palcach (nieprawidłowy chwyt), ma trudności z rysowaniem szlaczków, odtwarzaniem złożonych figur geometrycznych (np. rysowaniem rombu w wieku 6-7 lat);
* funkcje językowe - zaburzenia objawiają sie jako:
- wadliwa wymowa, przekręcanie trudnych wyrazów (przestawianie głosek i sylab, asymilacje głosek, np.sosa lub szosza),
- błędy w budowaniu wypowiedzi, błędy gramatyczne,
- trudności z poprawnym używaniem wyrażeń przyimkowych wyrażających stosunki przestrzenne: nad - pod, za - przed, wewnątrz - na zewnątrz,
- trudności z różnicowaniem podobnych głosek (np. z-s, b-p, k-g) w porównywanych słowach typu: kosa - koza, góra-kura;
- mylenie nazw zbliżonych fonetycznie,
- trudności z dokonywaniem operacji (analizy, syntezy, opuszczania, dodawania, zastępowania, przestawiania) na cząstkach fonologicznych (logotomach, sylabach, głoskach) w takich zadaniach, jak wydzielanie sylab i głosek ze słów, ich syntetyzowaniem (zaburzenia analizy i syntezy głoskowej i sylabowej), analizowaniem struktury fonologicznej słów (np. w poleceniach typu odszukaj słowa ukryte w nazwie "lewkonia", o czym myślę: Baba ..aga, co to znaczy "kapiekasek", "karwony czepturek"), rozpoznawaniem i tworzeniem rymów i aliteracji (np. w poleceniach typu: wymyśl rym do słowa "mama", które słowa się rymują: "Tomek-Adam-domek";
- trudności z zapamiętywaniem wiersza, piosenki, więcej niż jednego polecenia w tym samym czasie,
- trudności z zapamiętywaniem nazw,
- trudności z zapamiętywaniem materiału uszeregowanego w serie i sekwencje, takiego jak nazwy dni tygodnia, pór roku, kolejnych posiłków, sekwencji czasowej: wczoraj - dziś -jutro i sekwencji cyfr: szeregów 4- cyfrowych;
* funkcje wzrokowe - zaburzenia, które można dostrzec, gdy dziecko ma:
- trudności z wyróżnianiem elementów z całości, a także z ich syntetyzowaniem w całość, np. podczas budowania według wzoru konstrukcji z klocków lego, układania mozaiki, trudności z wyodrębnianiem szczegółów różniących dwa obrazki
- trudności z odróżnianiem kształtów podobnych (np. figur geometrycznych, liter m-n, l-t-ł) lub identycznych, lecz inaczej położonych w przestrzeni (np. liter p-g-b-d);
* lateralizacja - opóźnienie rozwoju lateralizacji - obserwujemy brak ustalenia reki dominującej; dziecko nadal jest oburęczne;
* orientacja w schemacie ciała i przestrzeni - opóźnienie rozwoju orientacji w schemacie ciała i przestrzeni, które objawia sie tym, że dziecko:
- ma trudności ze wskazywaniem na sobie części ciała, gdy określa terminami: prawe - lewe (np. prawa i lewa ręka, noga, ucho);
- nie umie określić kierunku na prawo i na lewo od siebie (np. droga na prawo, drzwi na lewo);
* orientacja w czasie - zaburzenia dotyczące trudności z określaniem pory roku, dnia;
* czytanie - nasilone trudności w nauce czytania, dla których charakterystyczne jest to, że dziecko:
- np. czyta bardzo wolno,
- głównie głoskuje i nie zawsze dokonuje poprawnej wtórnej syntezy,
- zniekształca wyrazy,
- nie rozumie przeczytanego zdania;
* pierwsze próby pisania - można zaobserwować, że dziecko:
- często pisze litery i cyfry zwierciadlanie,
- odwzorowuje wyrazy, zapisując je od strony prawej do lewej.
Dzięki znajomości symptomów zapowiadających możliwość wystąpienia w przyszłości dysleksji rozwojowej, można bardzo wcześnie próbować przewidywać trudności w szkole i poddawać dziecko oddziaływaniom stymulacyjnym. Dzieci ryzyka dysleksji powinny korzystać z opieki specjalistów, aby nadrobić opóźnienia rozwojowe jeszcze przed podjęciem nauki szkolnej. Skuteczność interwencji będzie zależna od tego jak szybko rozpoznamy problem.

Dziecko ryzyka dysleksji nie musi stać sie uczniem dyslektycznym, jeśli wyrówna dysharmonie w rozwoju psychomotorycznym.
Dostrzeżenie dzieci ryzyka dysleksji jest niezwykle istotne dla ich przyszłości. A udzielenie im specjalistycznej pomocy- zminimalizuje niepowodzenia szkolne i związane z nimi stresy. Ponadto zdarza sie, i trudności dziecka są ignorowane z powodu przeświadczenia, i są to trudności przejściowe, a dziecko z nich samo wyrośnie. Założenie takie bardzo często okazuje sie błędne.

Jeśli jesteś rodzicem dziecka dyslektycznego pamiętaj: - nie traktuj go jak chorego, krnąbrnego czy leniwego;
- nie karz, nie wyśmiewaj w nadziei, że go to zmobilizuje;
- nie łudź sie, że samo z tego wyrośnie;
- rozwijaj wrodzone talenty dziecka, chwal je za wszystkie osiągnięcia;
- współpracuj z nauczycielami!